Garncarstwo, herbata i średniowiecze

Poranek przed chatą w Centrum Słowian i Wikingów na Wolinie - czas na herbatę. Gotujemy wodę w kociołku na przenośnym piecyku; jest wrzątek, jest Żelazna bogini miłosierdzia, jest dobrze.

Trwa plener garncarski w ramach Warsztatów archeologi eksperymentalnej. Staram się odtwarzać ceramikę z wczesnośredniowiecznego Szczecina, na niej też wzorowany jest zestaw do herbaty.
Słowianie z tego okresu herbaty nie znali (przynajmniej nic o tym nie wiem) - my znamy i narażamy się historycznej poprawności.

Kilka kadrów z okoliczności codzienności.

Tu śpię

Tu gotujemy

Tu pijemy i jemy

Tu spaceruję

Tu pracuję

Nauka garncarstwa

Pokora, to dobre słowo na określenie podejścia do nauki tego rzemiosła. Stan ten pojawia się bardzo szybko u osób, które od obserwacji przechodzą do praktyki. Praktykuję kilka lat i przy różnych okazjach uczucie to nasila się. Niby sporo już potrafię, umiem co nieco, a banalne wydawałoby się zlecenie, jak kubki, pokazuje gdzie jest moje miejsce. Bo jeśli to ma być kubek z konkretnej ilości gliny, o konkretnej formie i wymiarach, powtarzany niezmiennie w dziesiątkach egzemplarzy, to już banał dla mnie nie jest, a wyzwanie.
Zazwyczaj pracuję bez takich wytycznych - wytyczne są wewnętrzne. Nie wiem, czy tak jest łatwiej - jest inaczej, tu samokrytyka jest strażnikiem. Kiedy zasady są określone zewnętrznie ma być właśnie tak, a nie inaczej.
Od jakiegoś czasu próbuję sił w rekonstrukcji ceramiki wczesnośredniowiecznej i późnośredniowiecznej - tu nie ma fantazji, jest konkretna forma, zdobienie, technika, narzędzia - to uczy pokory.
Nauka garncarstwa to dystans wieloletni, w zasadzie niekończący się; oczywiście opanowanie podstaw, pewnej sprawności manualnej trwa krócej, później jest poszukiwanie formy, funkcji i ich wzajemnych zależności, są wyzwanie w postaci skali naczyń (bardzo duże, bardzo małe), powtarzalności, technik specjalnych, sposobów utrwalania gliny itd.
Garncarstwo daje radość, bo radość daje praca rękami, a dla garncarza dłonie to podstawowe narzędzie.
Garncarstwo to spotykanie ludzi, najpierw nauczycieli, z czasem uczniów i osób, które chcą naszych naczyń używać.
Garncarstwo to też poznawanie nowych miejsc, sytuacji i pretekst do bycia w niezapomnianych okolicznościach.
Garncarstwo to ścieżka doświadczeń.

Shiboridashi

Ten rodzaj czajnika w swej tradycyjnej formie przypomina płaską czarkę i zwyczajowo używany jest to przygotowania wysokogatunkowych zielonych japońskich herbat.

Z perspektywy kilku lat toczenia i parzenia herbaty w shibo, stwierdzam, że od form płaskich wolę bardziej "pękate", w których można sprawnie i przyjemnie zaparzyć praktycznie każdy rodzaj herbaty. Przy tej samej średnicy takie shibo ma większą pojemność i jest miejsce na rozwinięcie się nawet dużych liści. Odpowiednie wyprofilowanie kołnierza i umiejętny chwyt pozwalają użyć go do herbat zaparzanych wysoką temperaturą wody, nawet wrzątkiem.

Szczegół, nad którym wciąż pracuję to sposób osadzenia pokrywki. W większości shiboridashi, które do tej pory wytoczyłem, krawędź pokrywki wchodzi w "schodek" w korpusie. Przy dokładnym spasowaniu unieruchamia to pokrywkę w jednym położeniu. Ostatnio zacząłem to zmieniać i "gniazdo" na pokrywkę daje jej pewien margines ruchu - pozwala to regulować wielkość prześwitu przy sitku-nacięciach, którym wypływa napar - różne herbaty, różne liście, różne światło.

Houhin

Houhin to rodzaj czajnika, który pojawił się w moich garncarsko-herbacianych doświadczeniach najpóźniej. Jest dobrym przykładem, żeby pokazać jak w pracy nad naczyniem przeplatają się i wpływają na siebie aspekty funkcji i formy.

Tradycyjnie houhin używany jest do przygotowania wysokogatunkowej japońskiej zielonej herbaty. W praktyce oznacza to, że liście zalewane są wodą o temp. 50-60 st. C, a co za tym idzie ścianki naczynia nagrzewają się w niewielkim stopniu, można je chwycić nie parząc sobie palców.
A co przy wyższych temperaturach?
Żaden inny rodzaj czajnika nie działa tak szybko jak houhin - przelanie naparu to moment, a to cech, która idealnie pasuje do... gong-fu cha.
Przy toczeniu kolejnych wersji houhina, takie "rozszerzenie" jego zastosowania znalazło swoje odbicie w formie. Wielokrotne zalewanie liści wodą o temp. bliskiej 100 st. C silnie nagrzewa ścianki - to parzy, stąd pojawił się wysoki kołnierz, albo mocno wywinięta krawędź, czy dodana stopa - elementy, które pomagają w utrzymaniu rozgrzanego houhina.

Przy przelewaniu zaparzonej herbaty ważne jest by strumień był zwarty i nie zaciekał po ściankach - w houhinie oznacza to mocne wyprofilowanie, wywinięcie wylewu, charakterystyczne krzywizny formy.

Liście herbaciane potrzebują miejsca, żeby podczas zaparzania móc się w pełni rozwinąć - tu forma zbliżona do sfery jest idealna; cóż nie każdy mój houhin to kulka, staram się natomiast by miejsce dla rozwijających się liści było.

Myśląc o bardziej uniwersalnym wykorzystaniu houhina zastanawiam się nad wielkością otworków w sitku (to zawsze kompromis między tym co przeleci a tym co zatka), podejmuję decyzję czy szkliwić (nie szkliwiony można by hodować), wreszcie jak uformować i osadzić pokrywkę.

A pojemność? Pojemność to skala naczynia, to zużycie herbaty...

Porcelana

Rzadko toczę z porcelany, a że blisko połowa ostatniego wsadu to właśnie ona, więc kilka refleksji.
Nie jest to dla mnie łatwy materiał do pracy na kole, specyficzna konsystencja, wrażliwość na błędy, trzeba się przestawić. Plus to precyzja jaką można uzyskać w detalach (tak spasowanych pokrywek "na sucho" jeszcze nie miałem).
W piecu też jest odmienne od typowej masy kamionkowej - inaczej płyną po niej szkliwa no i ... mocno się deformuje - precyzja spasowania zostaje już tylko wspomnieniem...
Otwieram piec i jest ból - szkliwo zalało otworki i uchwyty, pokrywki nie wchodzą w korpusy - szlifierka w dłoń i nauka na przyszłość.
Jest w niej jednak jakaś szlachetność i w połączeniu z niektórymi szkliwami ma MOC.

Jasna masa kamionkowa, czyli reszta wsadu bez większych zaskoczeń.

...
post pierwotnie ukazał się 1 października 2014 na forum Herbaciarze

Czarno-biała zapowiedź

Wsad gotowy:

kamionka

i porcelana.

...
post pierwotnie ukazał się 12 września 2014 na forum Herbaciarze

Shibo, shino i szata

Od jakiegoś czasu moim ulubionym naczyniem do codziennego zaparzania herbaty jest shiboridashi - to konkretne, to jedno z pierwszych jakie wytoczyłem kilka lat temu - shibo-gigant, ok. 200ml, pękate z płaską pokrywką, czyli shibo-dziwak i "dziwnie" go używam, parząc w nim wszelkie herbaty, od japońskich zielonych, przez oolongi do darjeelingów.
Przy odpowiednim chwycie i zalane wrzątkiem nie parzy, łatwe w czyszczeniu, skuteczne w zatrzymywaniu nawet drobnych listków.

Od jakiegoś czasu moim ulubionym szkliwem jest shino - to konkretne to prosta dwuskładnikowa receptura - glina i skaleń. Daje szlachetną złamaną biel, "kocha" żywy ogień i z każdą kolejną czarką herbaty nabiera herbacianej patyny, uwidaczniając siatkę spękań.

Od jakiegoś czasu moją ulubioną herbatą jest Da Hong Pao - pierwsze spotkanie kilka lat temu jakoś mi przemknęło bez echa, a dziś:

prowadź mnie Da Hong Pao
żyję po to by Cię pić Da Hong Pao
moje dzieci i zwierzęta bębą nosić Twoje imię Da Hong Pao
Twój napar to krew mojej duszy Da Hong Pao
ależ Ty masz liście Da Hong Pao

...
post pierwotnie ukazał się 21 lipca 2014 na forum Herbaciarze